Λίγη προϊστορία!7 χιλιόμετρα νότια της πόλης βρίσκεται το παραλίμνιο χωριό Δισπηλιό, προικισμένο με το προνόμιο να αντικρίζει την όμορφη πόλη να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης! Ήταν στη δεκαετία του 1930, όταν ο καθηγητής Κεραμόπουλος ανακάλυπτε ένα ακόμα «προνόμιο» του χωριού αυτού. Και αυτή τη φορά πρόκειται για ανεκτίμητη «προίκα». Βρήκε στην όχθη της λίμνης τους πάσσαλους που στήριζαν τις καλύβες ενός πανάρχαιου οικισμού. Πέρασαν περίπου 60 χρόνια για να αρχίσει η συστηματική ανασκαφή από τον καθηγητή της Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Γ. Χ. Χουρμουζιάδη και την ομάδα του. Η ανασκαφή έφερε στο φως έναν από τους αρχαιότερους λιμναίους οικισμούς της Ευρώπης. Η χρονολόγηση έδειξε οικισμό του 5500 π.Χ.!! Οι «καλύβες» που απάρτιζαν τον οικισμό ήταν φτιαγμένες στην όχθη αλλά και πάνω σε πάσσαλους χωμένους στο λασπώδη βυθό, μέσα στο νερό. Οι άνθρωποι αυτοί της λίθινης εποχής ζούσαν με την καλλιέργεια της γης και το ψάρεμα, χωρίς να έχουν εγκαταλείψει και τις συνήθειες των προγόνων τους, της παλαιολιθικής εποχής, το κυνήγι και τη συλλογή καρπών, όπως δείχνουν τα λίθινα όπλα που βρέθηκαν. Οι διαβρωμένοι πάσσαλοι, τα λίθινα και κοκάλινα εργαλεία, τα θραύσματα των αγγείων, δείχνουν ξεκάθαρα πως αντιμετώπιζαν δυναμικά τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Οι ανασκαφείς ανέσυραν από τη λάσπη πλήθος σπουδαίων αντικειμένων, έργων του μακρινού εκείνου πρόγονου που έζησε και δημιούργησε 7.500 χρόνια πριν την εποχή μας. Έργα από πέτρα, από οστά ζώων, πήλινα αλλά και από ξύλο (η λάσπη έπαιξε σπουδαίο ρόλο εδώ, διατηρώντας τα σε καλή σχετικά κατάσταση). Όλα σπουδαίοι μάρτυρες ενός τρόπου ζωής τόσο μακρινού! Από όλα αυτά τα σπουδαία ευρήματα κάποια φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη ακόμα σημασία, μιας και δείχνουν τις δραστηριότητες πολιτισμού των προϊστορικών εκείνων ανθρώπων. Φτιάχνει πήλινα εδώλια , στολίζει με γραμμές και χρώματα τα αγγεία του, κρεμά στο λαιμό του «κοσμήματα» από όστρακα ή χάντρες, «παίζει μουσική» (!!!!) και ίσως προσπαθεί να επικοινωνήσει γραπτά (!!!!!!). Τρεις κοκάλινες φλογέρες βρέθηκαν, μάρτυρες της προσπάθειας για παραγωγή μουσικού ήχου και μια ξύλινη πινακίδα με επαναλαμβανόμενα χαράγματα που, παρόλες τις επιφυλάξεις των ειδικών, πιθανά να πρόκειται για «γραφή»! Μια «γραφή» που χρονολογείται με βεβαιότητα το 5260 π.Χ.!!
Τα ευρήματα τα βλέπει κανείς στο Μουσείο που έχει δημιουργηθεί στο χωριό (δυστυχώς κλειστό την ώρα που πήγαμε εμείς), ενώ σε χώρο κοντά στην ανασκαφή εγκαινιάστηκε το 2000 το Οικομουσείο.
Σε ένα χώρο στην όχθη της λίμνης κατασκεύασαν μερικές καλύβες, άλλες με τετράγωνη κάτοψη και άλλες με κυκλική, αναπαριστώντας τον λιμναίο οικισμό που βρήκαν εκεί κοντά. Ορισμένες από τις καλύβες βρίσκονται στη στεριά και ορισμένες πάνω σε πασσάλους μέσα στο νερό.
Δύο μονόξυλα, τύπου πιρόγας, πλεούμενα συμπληρώνουν την εικόνα του οικισμού. Έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά από το γύρω περιβάλλον στην προσπάθεια να γίνει όσο το δυνατό πιστή αναπαράσταση.
Οι καλύβες έχουν «εξοπλισθεί» με σκεύη, κυρίως από πηλό, και εργαλεία φτιαγμένα από ξύλο, πέτρα, κόκαλο αλλά και καλάμι. Στο κέντρο κάθε καλύβας υπάρχει μια μικρή εστία. Ομολογώ πως η αναπαράσταση είναι πολύ πειστική και σε κάνει να νοιώσεις, έστω και υποτυπωδώς, λίγο σαν επισκέπτης προϊστορικών προγόνων. Σε συνδυασμό με την σύντομη, περιεκτική και κατατοπιστικότατη ξενάγηση, αισθάνθηκα τυχερός που σε αυτόν τον μίζερο τόπο γίνονται ακόμα τόσο σπουδαία πράγματα. Εύχομαι σε αυτούς τους σπουδαίους ερευνητές καλή δύναμη και καλή συνέχεια στο τόσο απαραίτητο έργο τους!
Φεύγοντας από το χώρο του Οικομουσείου, κάτσαμε λίγο έξω από το χωριό, σε μια βρύση με σκιά και δροσιά να κολατσίσουμε.
Η συνέχεια είχε λίγο περιπέτεια, λίγο άσκοπες βόλτες και αποτυχία στο να βρούμε τον επόμενο στόχο μας. Που δεν ήταν άλλος από το χωριό Νόστιμο με τα ευρήματα από το Απολιθωμένο Δάσος της περιοχής. Αν και η ώρα ήταν πολύ περασμένη για να βρούμε κάτι ανοικτό, εμείς ξεκινήσαμε. Στο Άργος Ορεστικό πήραμε λάθος δρόμο και βρεθήκαμε αλλού γι αλλού! Έπρεπε να γυρίσουμε στο Άργος και έτσι αποφασίσαμε να το αφήσουμε κι αυτό για την επόμενη επίσκεψη. Τελικά έχουν μαζευτεί πολλά που αφήσαμε (και θα έβγαιναν ακόμα περισσότερα τις επόμενες μέρες) και μια ακόμα βόλτα στα βορειοδυτικά επιβάλλεται.
Ο «γίγαντας» Άγιος που δεν είδαμε!Πριν 31 χρόνια θυμάμαι μια επίσκεψη που είχα κάνει σε ένα χωριό κοντά στην Καστοριά. Ομορφοκκλησιά το όνομα του. Αιτία εκείνης της επίσκεψης ήταν ο Ναός του Αγίου Γεωργίου και σε ότι υπάρχει μέσα σ’ αυτόν. Οι μνήμες όμως με τα χρόνια κάπως ξεθώριασαν και σκέφτηκα πως μια επίσκεψη τώρα δεν θα ήταν άσκημη. Ήξερα βέβαια πως μεσημεριάτικα δεν είχαμε ελπίδα να είναι κάποιος εκεί να μας δείξει το Ναό. Ήταν όμως βολικό να πάμε από εκεί που είχαμε φτάσει, λόγω του λάθος δρόμου που είχαμε πάρει. Η πορεία μέσα από καταπράσινους λόφους και λαγκάδια ήταν πανέμορφη. Όπως πανέμορφο είναι και το μικρό χωριό στο οποίο και φτάσαμε. Ο Ναός δεσπόζει σε μικρό ύψωμα, μέσα στο χωριό.
Βυζαντινός του 13ου αι. είναι πολύ καλοφτιαγμένος, καλοσυντηρημένος και επιβλητικός! Αν και στην μικρή μεταλλική αυλόπορτα στην κορυφή της σκάλας υπήρχε το τηλέφωνο του ιερέα προκειμένου να μας ανοίξει, το ακατάλληλο της ώρας με απέτρεψε από το να τηλεφωνήσω. Έτσι περιοριστήκαμε στο εξωτερικό του ναού που είναι κι αυτός υπέροχος. Θυμάμαι πως μέσα, εκτός των σπουδαίων τοιχογραφιών έχει και κάτι το μοναδικό. Ένα ολόσωμο ξύλινο ανάγλυφο του Αγίου ύψους σχεδόν 3 μέτρων (!!!!!!!!!). Άλλο ένα αξιοθέατο για την επόμενη!!
Κονσέρτο για ένα καφέ, πολλά νερά και υπέροχη θέα !Το απόγευμα είχε αρχίσει να προχωρεί για τα καλά και η ανάγκη για ένα καφέ είχε αρχίσει να γίνεται επιτακτική. Θέλαμε όμως να είναι ένας καφές με θέα! Που καλύτερα από τον Απόσκεπο! Χωριό καταπράσινο, πάνω στον παλιό δρόμο Καστοριάς Φλώρινας, έχει ένα μοναδικό προνόμιο.
Έχεις όλη την Καστοριά και τη λίμνη της «πιάτο»! Που θα βρίσκαμε καλύτερο μπαλκόνι για τον καφέ μας; Στην πλατεία λοιπόν του χωριού με νερά να τρέχουν από μια ντουζίνα βρύσες, κάτσαμε και απολαύσαμε έναν ελληνικό καφέ μούρλια! Ήταν τόση η ηρεμία και τόσο όμορφες οι εικόνες που δεν σου έκανε καρδιά να φύγεις.
Βυζαντινής Ιστορίας συνέχεια!Ήταν σχετικά νωρίς σαν φύγαμε και κατεβήκαμε για άλλη μια φορά στην πόλη να δούμε (απ’ έξω) άλλους δυο ναούς από τους τόσους της πόλης. Πρόκειται για δύο από τους αρχαιότερους της Καστοριάς χτισμένους κοντά ο ένας στον άλλο ανάμεσα στις δύο παραδοσιακές συνοικίες, το Ντολτσό και το Αποζάρι.
Πρώτα ο Άγιος Στέφανος. Ναός του 9ου αι. με σπουδαίες τοιχογραφίες (η Δευτέρα Παρουσία είναι η αρχαιότερη σε όλο τον Ελλάδικό χώρο) και η μοναδική στην Καστοριά με γυναικωνίτη. Φυσικά από όλα αυτά εμείς δεν είδαμε τίποτα. Περιοριστήκαμε στα απ’ έξω.
Όπως απ’ έξω είδαμε και τον άλλο σπουδαίο ναό των Αγίων Αναργύρων. Αυτός πρέπει να χτίστηκε στα τέλη του 10ου ή αρχές του 11ου αι. Από τη μια μεριά και την άλλη, αλλά και από πάνω από την κύρια είσοδο έχει εξωτερικά τοιχογραφίες σχετικά φθαρμένες. Οι μαρμάρινες παραστάδες και τα υπέρθυρα και στις δύο πόρτες είναι ανάγλυφα και στην τοιχοποιία σχηματίζονται διάφορα σχέδια με τα τούβλα, όπως «γράμματα», ήλιοι δέντρα, ρόμβοι κ.ά. Πραγματικά σπουδαίο μνημείο!
Σουρούπωνε, ο ορίζοντας είχε αρχίσει να βάφεται στις αποχρώσεις του κόκκινου και εμείς γεμάτοι και «κουρασμένοι» από τις τόσες εικόνες, καταλήξαμε στην αρχή της νότιας πλευράς της πόλης για να φάμε. Επιλέξαμε κάτι παραδοσιακά ελληνικό. Πιττόγυρα!!!! Μια δροσερή μπυρίτσα και το δείπνο ήταν πλήρες.
Στο ξενοδοχείο χαλαρώσαμε και πριν από τον ύπνο, που και απόψε θα ήταν βαθύς, προσπάθησα να τακτοποιήσω μέσα μου όλα αυτά που είδα. Οι εικόνες από το φυσικό περιβάλλον δεν ήταν τόσες πολλές αλλά πέρασαν μπροστά από τα μάτια μας, χιλιάδες χρόνια ιστορίας, μέσα σε μια μέρα. Άλλωστε αυτό είναι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα αυτού του τόπου. Η μεγάλη αυτή ποικιλία, ιστορική και πολιτιστική! Καλή σας νύχτα πρόγονοι όλων των εποχών!!
(συνεχίζεται)