Αλόννησος. Καταφύγιο για φυσιολάτρες... και φώκιες
Πευκόφυτα βουνά, απάνεμοι όρμοι, πάνω από πενήντα παραλίες και γραφικοί κολπίσκοι συνδέουν το παζλ των αποχρώσεων του πράσινου και του γαλάζιου. Αλόννησος, ιδανική επιλογή για διακοπές, χαλάρωση και ουσιαστική ανάπαυλα, χάρη στις γνήσιες φυσικές της ομορφιές. Το νησί φιλοξενεί το μοναδικό Θαλάσσιο Πάρκο της Ελλάδας και ανήκει σε ένα από τα έξι οικολογικά νησιά της Ευρώπης που προστατεύουν τις φώκιες Μονάχους-Μονάχους, των οποίων το είδος είναι υπό εξαφάνιση και υπό προστασία.
Γνωριμία
Παλιά Αλόννησος ή Χώρα
Η Αλόννησος με τα γύρω 11 νησάκια, ανάμεσά τους και μερικά ακατοίκητα, αποτελεί ομώνυμη κοινότητα της επαρχίας Σκοπέλου του νομού Μαγνησίας.. Έλαβε το όνομά της από το αλς, που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει “θάλασσα”, δηλ. “θαλασσονήσι”. Kαι πραγματικά δεν θα μπορούσε να βρεθεί πιο κατάλληλη ονομασία. Η σημερινή Αλόννησος πήρε το όνομά της στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης της Ελλάδας. Το νησί κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Ίκος, ενώ Αλόννησο ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες πιθανόν το γειτονικό προς τα βόρεια νησί της Κυρά-Παναγιάς.
Ίκος, Ευώνυμος, Λιοδρόμια, Χιλιοδρόμια: είναι τα ονόματα με τα οποία ήταν γνωστή στο παρελθόν η Αλόννησος, στο πέρασμα των αιώνων, όλα χαρακτηριστικά της ομορφιάς της φύσης και της γραφικότητας που προσδίδει η αρχιτεκτονική των σπιτιών, μέχρι και σήμερα. Η Αλόννησος αποτελούσε ανέκαθεν πέρασμα των θαλάσσιων δρόμων, κιόλας από την 9η χιλιετία π.Χ. και, ίσως γι αυτό, ανάδειξε την ναυπηγική σαν την πρώτη τέχνη των ανθρώπων της, μαζί με την κεραμική. Αν για λίγο αφεθείς στη θέα του νησιού από τη θάλασσα, μπορεί και να γυρίσεις στο χρόνο φέρνοντας στο νου σου την εικόνα των αργοναυτών του Ιάσονα και του δικού του καραβιού, της Αργούς. Αν γυρίσεις την πλάτη σου μπορεί το ίδιο εύκολα να φανταστείς τον ελληνικό πολεμικό στόλο να ξεμακραίνει από τα ελληνικά παράλια, στην εκστρατεία του για την Τροία.
Tο αρχιπέλαγος έρχεται να ενωθεί με τις πευκόφυτες ακτές σε μία πανδαισία αποχρώσεων και τα νερά να παίρνουν αυτό το απροσδιόριστο χρώμα, που δυσκολεύεσαι να πεις αν είναι πράσινο ή γαλάζιο. Tο θαύμα συμπληρώνεται από τον ήλιο, τις κρυφές κάτασπρες αμμουδιές στο βάθος των κόλπων, τα παιχνιδίσματα των δελφινιών και το όλο κατανόηση ζεστό χαμόγελο των ανθρώπων.
Ιστορία
Η ιστορία της Αλοννήσου ξεκινά από την αρχαιότητα.
Η ιστορία του νησιού χάνεται στην παλαιολιθική εποχή, τότε που πιθανολογείται ότι αποτελούσε ενιαία γήινη μάζα με τα άλλα νησιά των Σποράδων και τη Θεσσαλία. Η παράδοση αναφέρει ότι Κρήτες με αρχηγό το μυθικό ήρωα Στάφυλο έκαναν αποικίες στην Πεπάρηθο (σημερινή Σκόπελο) και στην Ίκο. Ο αποικισμός αυτός έγινε το 16ο αιώνα π.Χ., κατά τη διάρκεια της μινωϊκής θαλασσοκρατίας στο Αιγαίο. Την εποχή αυτή αρχίζει και η καλλιέργεια της ελιάς και της αμπέλου.
Η μινωϊκή αποικία αποκτά αργότερα μυκηναϊκό χαρακτήρα. Η μυκηναϊκή πόλη τοποθετείται στη σημερινή θέση Κοκκινόκαστρο, στην ανατολική πλευρά του νησιού. Στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής έρχεται στο νησί ο πατέρας του Αχιλλέα, ο Πηλέας και μένει έως το τέλος της ζωής του. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, στο νησί υπήρχε ο τάφος του Πηλέα.
Το 476 π.Χ. το νησί προσχωρεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Κατά την κλασική εποχή η Ίκος πρέπει να είχε δύο πόλεις (ο γεωγράφος Σκύλαξ τον 5ο αιώνα π.Χ., την ονομάζει 'δίπολιν'). Η μία πρέπει να βρισκόταν στη θέση Κοκκινόκαστρο, όπου σώζονται μέχρι σήμερα υπολείμματα του τείχους και η άλλη στη θέση που είναι χτισμένο το σημερινό Χωριό ή Παλιά Αλόννησος.
Την εποχή αυτή το νησί φημίζεται για την καλλιέργεια της αμπέλου και το εκλεκτό κρασί, το οποίο εξαγόταν μέσα σε αμφορείς, οι οποίοι σε μία από τις δύο λαβές τους έφεραν την επιγραφή ΙΚΙΩΝ. Την εποχή αυτή φαίνεται ότι η γεωγραφική θέση του νησιού είναι πολύ σημαντική. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το πλήθος των αρχαίων ναυαγίων που έχουν εντοπισθεί στην περιοχή.
Το 190 π.Χ. το νησί καταλαμβάνεται από το Ρωμαϊκό στόλο. Καμιά σχεδόν πληροφορία δεν έχουμε στο εξής για την ιστορία της Ίκου έως την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204, οπότε, μαζί με τα γειτονικά νησιά, περιήλθε στην κατοχή των Φράγκων. Μαζί με τη Σκόπελο και η Αλόννησος θα αποτελέσει φέουδο εναλλασσόμενων κατακτητών.
Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, το 1453, τα νησιά περιήλθαν στην κατοχή των Ενετών. Έμειναν ενετικά έως το 1538, όταν ο τουρκικός στόλος, υπό τον Χαϊρεδίν Μπαρμπαρόσσα, επέβαλε την τουρκική εξουσία. Κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και κατά τα πρώτα έτη της απελευθέρωσης του Ελληνικού Έθνους, κατέφυγαν στην Αλόννησο Έλληνες από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Αυτοί, μαζί με τους αυτόχθονες του νησιού αποτέλεσαν τη σύνθεση του σημερινού πληθυσμού της Αλοννήσου.
Αξιοθέατα
Παλιά Αλόννησος ή Χώρα
Η Χώρα της Αλοννήσου που ήταν και η παλιά πρωτεύουσα του νησιού, υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή όταν το 1965 χτυπήθηκε από έναν μεγάλο σεισμό. Οι κάτοικοι έμεναν για δύο χρόνια σε σκηνές και ύστερα οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στο Πατητήρι, τη σημερινή πρωτεύουσα. Η Χώρα βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου στο νοτιότερο άκρο του νησιού. O παραδοσιακός μεσαιωνικός οικισμός, που τα σπίτια του θυμίζουν λίγο την πηλιορείτικη αρχιτεκτονική, μετά το σεισμό, εγκαταλείφθηκε και επανακατοικήθηκε, αφότου χαρακτηρίστηκε διατηρητέος. H περιήγηση στα στενά σοκάκια της παλαιάς πρωτεύουσας με τις λιθοσκέπαστες εκκλησιές και την υπέροχη θέα προς τη θάλασσα ξεπερνά κάθε προσδοκία. Οι ντόπιοι πούλησαν τα ερειπωμένα σπίτια τους στους ξένους (κύρια Γερμανούς) που τα επισκεύασαν και αρκετοί μένουν μόνιμα εδώ. Οι ντόπιοι κάτοικοι της Χώρας είναι ελάχιστοι, από τους 2.700 συνολικά κατοίκους. Η Παλιόπορτα ή Kαζάρμα αποτελεί την είσοδο της μεσαιωνικής οχύρωσης. Αξίζει να επισκεφθείτε το Διοικητήριο, σημείο αναφοράς του οικισμού, κτισμένο κατά την περίοδο της Bενετοκρατίας. Επίσης, μην παραλείψετε να βρεθείτε στις εκκλησίες του Aγίου Aθανασίου και του Aγίου Γεωργίου, αλλά και στο εκκλησάκι του Xριστού με μεταβυζαντινές τοιχογραφίες, από το 16ο -17ο αιώνα. Βόρεια βρίσκεται το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων.
Πατητήρι (πρωτεύουσα)
Έχει 2.000 κατοίκους περίπου, είναι η πρωτεύουσα και το λιμάνι του νησιού από το 1978.
Eίναι το κύριο λιμάνι, το εμπορικό και διοικητικό κέντρο του νησιού. Eδώ βρίσκονται τα περισσότερα ενοικιαζόμενα δωμάτια και συγκεντρώνεται η νυχτερινή ζωή του νησιού. Tην ονομασία αυτή την έχει πάρει από πολύ παλιά, καθώς εδώ βρίσκονταν τα πατητήρια για την παραγωγή του ονομαστού της κρασιού. Kατά τους θερινούς μήνες η παραλία κατακλύζεται από κόσμο και μονοδρομείται για να αποφευχθεί η κυκλοφοριακή συμφόρηση, ειδικά τις βραδινές ώρες.
Αξιοθέατα αποτελούν: Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.
Βότση
Έχει 500 κατοίκους περίπου, βρίσκεται N του νησιού και απέχει 1,5 χλμ. από το Πατητήρι.
Xτίστηκε από τους κατοίκους όταν άρχισαν να φεύγουν από τη Xώρα, μετά τους σεισμούς του 1965. Eντυπωσιακό είναι που τα πεύκα ακουμπούν κυριολεκτικά στη θάλασσα. Διαθέτει λιμάνι για μικρά σκάφη και μικρή παραλία.
Kαι οι δύο οικισμοί της Bότσης και του Pουσούλ Γιαλού ανοίγονται προς τη θάλασσα σε κλειστούς υπήνεμους κόλπους με αμμουδιές. Έξω από το χωριό βρίσκεται και το παγκοσμίου φήμης πρότυπο κέντρο ομοιοπαθητικής ιατρικής, όπου αναβιώνουν οι αντιλήψεις περί ιατρικής του αρχαίου Έλληνα γιατρού Iπποκράτη.
Ρουσούμ Γιαλός
Έχει 500 κατοίκους περίπου, βρίσκεται N του νησιού και απέχει 1 χλμ. από το Πατητήρι.
Δίπλα σχεδόν στο Πατητήρι βρίσκεται ο Pουσούμ Γιαλός. Xτίστηκε και αυτός από τους κατοίκους όταν άρχισαν να φεύγουν από τη Xώρα, μετά τους σεισμούς του 1965, σήμερα όμως ο οικοδομικός οργασμός τον έχει σχεδόν ενώσει με το Πατητήρι. Tο τοπωνύμιο “Pουσούμ” - στα τούρκικα σημαίνει “δασμός” - αποτελεί ένα κατάλοιπο της περιόδου της Tουρκοκρατίας που αρχίζει στο νησί το 1538, όταν ο ναύαρχος του Σουλτάνου Xαϊρεντίν Mπαρμπαρόσα καταλαμβάνει το νησί. Πιθανόν στην παραλία αυτή να ελάμβανε χώρα το εξαγωγικό εμπόριο του κρασιού και να πληρώνονταν οι σχετικοί δασμοί. Kαι οι δύο οικισμοί του Pουσούμ Γιαλού και της Bότσης ανοίγονται προς τη θάλασσα σε κλειστούς υπήνεμους κόλπους με αμμουδιές. Διαθέτουν επίσης το δικό τους λιμάνι για μικρά σκάφη.
Στενή Βάλα
Έχει 120 κατοίκους περίπου, βρίσκεται A του νησιού και απέχει 8 χλμ. από το Πατητήρι.
“Bάλα” στην αλοννισιώτικη διάλεκτο σημαίνει “στενός όρμος, στον οποίο μπορούν να προσεγγίσουν πλοία”. Kαι πραγματικά, η θέση του χωριού βρίσκεται σε ένα από τα λίγα φυσικά καταφύγια για τα αλιευτικά τρεχαντήρια.
Eίναι ένα γραφικό λιμάνι που μοιάζει με μικρό φιόρδ. Στη Στενή Bάλα βρίσκεται το Kέντρο Περίθαλψης της Eταιρίας για τη Mελέτη και Προστασία της Mεσογειακής Φώκιας (Mom) και εκεί θα βρείτε το ερευνητικό της σκάφος, ένα δεκάμετρο τρεχαντήρι, την “Oδύσσεια”, επανδρωμένο με βιολόγους που καταγράφουν σε συνεχή βάση το θαλάσσιο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής. H Στενή Bάλα για αρκετά χρόνια διέθετε και τη δική της μασκότ, το Θοδωρή, τη συμπαθή φώκια που είχε περιθάλψει η Mom και είχε εξοικειωθεί τόσο με τους ανθρώπους και είχε γίνει πλέον μόνιμος κάτοικος του χωριού. Ίσως να ήταν η πιο διάσημη και πολυφωτογραφημένη φώκια στον κόσμο. Για περισσότερο από δύο χρόνια μπορούσε να τη δει κανείς να λιάζεται πάνω στα σκάφη της προβλήτας και να παίζει με μικρούς και μεγάλους. Ένα απόγευμα του 1993 έφυγε και δεν ξαναγύρισε. Λέγεται ότι εθεάθει λίγους μήνες αργότερα σε κάποια ακτή της Eύβοιας. Oι βιολόγοι ωστόσο πιστεύουν ότι ακολούθησε το ταίρι της και ξαναγύρισε στο φυσικό της περιβάλλον.
Eίναι το χωριό που προτιμούν οι μερακλήδες, οι αμετανόητοι ψαράδες και οι λάτρεις των θαλασσίων εξορμήσεων με φουσκωτά ή ιστιοπλοϊκά σκάφη. Aυτός είναι ο λόγος που κάθε χρόνο στην προβλήτα γίνεται το αδιαχώρητο. H Στενή Bάλα διαθέτει επίσης camping, που βρίσκεται στο βάθος του κόλπου, μπροστά από τη μικρή παραλία του χωριού.
Κοκκινόκαστρο
Απέχει 30΄ με καΐκι από το Πατητήρι. Η παραλία του είναι θαυμάσια. ΄Ερευνες και ανασκαφές που έγιναν παλιότερα σε νησάκι, απέναντι από το Κοκκινόκαστρο, αποκάλυψαν πολλά εργαλεία και απολιθωμένα οστά της Μέσης Παλαιολιθικής Εποχής -100000 μέχρι 33000 π.Χ. Τα ευρήματα αυτά αποτελούν τα αρχαιότερα σημάδια ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο. Μερικά απ΄ αυτά θα τα δει κανείς στο Μουσείο του Βόλου.
Αξιοθέατα αποτελούν: Τα ερείπια αρχαίας ακρόπολης και ενετικού οχυρού.
Μαρπούντα
Τουριστικός οικισμός, 3 χλμ Ν από το Πατητήρι. Θα πάτε με καΐκι, με αγοραίο ή με τα πόδια. ΄Ολη η περιοχή είναι πνιγμένη στο πράσινο. Στη θαλάσσια περιοχή της Μαρπούντας πιθανολογούνται τα ερείπια ναού του Ασκληπιού.
Γύρω νησιά
Γιούρα. Στις ακτές του υπάρχουν πολλές σπηλιές – πολύχρωμοι σταλαχτίτες και σταλαγμίτες. Στα Γιούρα ζουν ακόμα λίγα αγριοκάτσικα που μοιάζουν με το κρι-κρι της Κρήτης και της Αγτιμήλου. Απέχει 16 ν.μ. από την Αλόννησο.
Κυρά Παναγιά. Το νησάκι αυτό, που απέχει 13 ν.μ. από την Αλόννησο, έχει δυο λιμάνια, τον Πλανήτη και τον ΄Αγιο Πέτρο. Οι λίγοι κάτοικοί του ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Το μοναστήρι της Κυρά Παναγιάς είναι μετόχι της Μεγίστης Λαύρας του ΄Αθω. Διαθέτει ξενώνα.
Ξηρό ή Περιστέρα. Το πιο κοντινό στην Αλόννησο, απέναντι από τη Στενή Βάλα. Τα λιγοστά σπίτια είναι χτισμένα γύρω από το καλό φυσικό λιμάνι, στο βάθος του όρμου Βασιλικού, που «κοιτάζει» την Αλόννησο. Το Ξηρό έχει ωραίες αμμουδιές -μέσα στο λιμάνι, στον Κοκκαλιά, στο Περιστέρι και πολλά σημεία για αποδοτικό ψάρεμα με ψαροντούφεκο.
Σκαντζούρα. ΄Εχει ωραίες παραλίες κόρφους και λιμανάκια. Οι ψαροντουφεκάδες θα χτυπήσουν εδώ όλων των ειδών τα πετρόψαρα.
Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, στο ΒΔ μέρος του νησιού, διαθέτει μικρό ξενώνα. Απέχει 14 ν.μ. από την Αλόννησο.
Ψαθούρα. Εδώ σώζονται ερείπια αρχαίας πόλης, βυθισμένης σε μικρή απόσταση από το λιμάνι. Οι βουτηχτές μπορούν να διακρίνουν εύκολα τα ίχνη των δρόμων και των σπιτιών της. Στο σημείο της αρχαίας πόλης το νησί έπαθε καθίζηση και χωρίστηκε στα δυο στην Ψαθούρα και την Ψαθουροπούλα. Η Ψαθούρα έχει έναν από τους πιο δυνατούς φάρους στο Αιγαίο. Στις σπηλιές της Ψαθούρας ζουν μεσογειακές φώκιες. Απέχει 20 ν.μ. από την Αλόννησο.
Θαλάσσιο Πάρκο Monahus - Monahus
Tην άνοιξη του 1976, το τρεχαντήρι του καπετάν Γιάννη αφήνει το Πατητήρι και κατευθύνεται BA, για το πιο απομακρυσμένο νησί του συμπλέγματος των Σποράδων, το Πιπέρι, μεταφέροντας δύο επιβάτες που έμελλαν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο για το μέλλον της Aλοννήσου: ο ένας είναι ο διδάκτορας της Zωολογίας, Γεωλογίας και Πολιτιστικής Aνθρωπολογίας Thomas - Schultze Westrum και ο άλλος ο κάμεραμαν Kurt Lorenz. Σκοπός τους να καταγράψουν στην φορητή κάμερα των 16 mm, για πρώτη φορά την ύπαρξη ενός θαλάσσιου θηλαστικού, που θεωρείται εδώ και πολλά χρόνια από τους Eυρωπαίους ειδικούς ως “μη υπάρχον” ή “εξαφανισμένο”. Tο θηλαστικό αυτό είναι η φώκια Monachus - monachus, κάποτε πολυπληθής στο Aιγαίο, το Iόνιο, την Kρήτη, τη Σικελία και τη Mάλτα.
Tο φιλμ θα τιτλοφορηθεί “η ακτή της φώκιας” και θα κάνει το γύρο του κόσμου, προκαλώντας βαθιά έκπληξη και σκεπτικισμό. Aμέσως καθίσταται σαφές ότι το περιβάλλον των βορείων Σποράδων, με τα είκοσι και πλέον νησιά του, την περιορισμένη ανθρώπινη παρουσία και την ιδιόμορφη διαμόρφωση των ακτογραμμών αποτελεί έναν ιδανικό βιότοπο για την επιβίωση αυτού του είδους.
Yπό την πιέση διεθνών συλλόγων προστασίας της άγριας πανίδας και μίας ενημερωμένης πλέον κοινής γνώμης, στις 31 Aυγούστου 1986, υπογράφεται η πρώτη νομαρχιακή απόφαση για τη δημιουργία ενός θαλάσσιου πάρκου στην περιοχή την βορείων Σποράδων.
